Język gruziński

Język kartwelski używany jest przez około 4,2 mln osób przede wszystkim w Gruzji, gdzie jest to język urzędowy a także przez około 2,5 mln w Turcji, Rosji, USA oraz w Europie a także przez niewielkie grupy ludzie na terenie Iranu czy Azerbejdżanu. Używany będzie także jako literacki język przez ludzi mieszkających w Gruzji, niewielkie grupy etniczne, które nie mają piśmiennictwa we własnych językach a więc będą to Swanowie, Megrelowie czy Lazowie.

Klasyfikacja, historia i rozwój piśmiennictwa

Język gruziński razem z językiem swańskim, megrelskim, lazyjskim tworzą razem rodzinę poludniowokaukaską, kiedyś była ona błędnie łączona z innymi rodzinami Kaukazu stanowiąc najbardziej liczny a jednocześnie najważniejszy jej język.

Język gruziński zapisywany jest alfabetem gruzińskim, który pochodzi prawdopodobnie z pisma syryjskiego. Gruziński ma bardzo długą tradycję piśmienniczą, która sięga przynajmniej V wieku. Pośród badaczy z gruzji panuje przekonanie, że pierwszy alfabet powstał jeszcze na przełomie IV i III wieku przed nasza erą. Najstarszy zachowany zabytek literatury to żywot św. Szuszanik, którego autorem jest Jakub Curtaweil. Natomiast najważniejszym dziełem literackim z Gruzji jest pochodzący z XII wieku epos Rycerz w tygrysiej skórze przygotowany przez Szotę Rustawelego. Język gruziński posiada również bogatą, dobrze rozbudowaną literaturę sakralną.

W dziejach języka wyróżnia się przede wszystkim dwa główne okresy a więc starogruziński od V do XI wieku a także nowogruziński od wieku XII. Język gruziński mimo bogatego słownictwa posiada także zapożyczenia z innych języków, z którymi na przestrzeni dziejów miał kontakt. Obejmuje to między innymi język arabski, perski, turecki, grecki, łacinę, rosyjski, a także angielski. Istnieją także pożyczki z innych języków Kaukazu jak między innymi z armeńskiego kalaki, osetyjskiego czy też abchaskiego.

Do wybitnych badaczy tego języka zaliczyć należy: Tamaza Gamkrelidzego, Arnolda Czikobawę oraz Georges’a Dumézila.

Dialektologia

Język gruziński jest przykładem języka, który jest silnie zróżnicowany dialektycznie. W sumie istnieje 18 dialektów, które dzielone są według wspólnoty podobieństw na dwa główne zespoły a więc wschodni oraz zachodni, które mimo dużych różnic będą wzajemnie zrozumiałe. Językoznawcy gruzińscy wliczają do nich również pozostałe etnolekty kartwelskie, w tym również język swański, ale trzeba pamiętać, że jest to bardziej polityczna deklaracja niż językowe stwierdzenie danego stanu rzeczy. Cechami różniącymi jest to, że występują y oraz u przed niektórymi samogłoskami, pojawiają się długie oraz krótkie samogłoski a także używanie starogruzińskiego zrostku liczby mnogiej z n zamiast tak jak współcześnie z eb. Odmienne formy czasowników, które nie są obecne w języku literackim jak charakterystyczne zapożyczenia czy dialektyzmy.

Dialekty gruzińskie dzielimy na:

północno-wschodnie - chewsurecki, pszawecki, tuszecki, chewski, mtiulecki

wschodnie - kachetyjski, ingilojski, ferejdański, tianecki

środkowe - kartlijski, dżawachecki, meschecki

południowo-zachodnie - guryjski, adżarski, imerchewiański

północno-zachodnie - imerecki, leczchumski, raczyjski

Charakterystyka gramatyczna

Język gruziński to język aglutynacyjny, który ma bardzo bogatą fonetykę. Występują dość często zbitki spółgłoskowe. Posiada w sumie 28 spółgłosek z bardzo charakterystycznymi trójkami głosek dźwięcznych, bezdźwięcznych przydechowych i bezdźwięcznych wydechowych. Samogłosek jest tam jedynie 5, korzysta się tak jak u nas z siedmiu przypadków.